Nadszedł ten moment, kiedy do polskiego kalendarza szczepień ochronnych wchodzi darmowa szczepionka przeciw HPV, która będzie w 100% refundowana dla dzieci 12-13 letnich. Czy to dobrze? Dobrze. Szkoda tylko, że tak późno…

Jak długo znamy szczepionkę przeciw HPV?

Wiele osób nazywa szczepionki p/HPV szczepionkami nowymi. Jeśli porównywać będziemy te szczepionki z tymi przeciw ospie prawdziwej (nie mylcie z ospą wietrzną) to być może tak przyjęte kryteria każą nam nazywać szczepionki przeciw wirusowi HPV młodszymi kuzynami tych pierwszych. Ale nie są bynajmniej nowością na rynku. A dodatkowo od czasu swojego debiutu osiągnęły ogromne sukcesy.

Pierwsza szczepionka przeciw HPV została zarejestrowana w 2006 roku (Silgard). Dawała ochronę przede wszystkim przed najbardziej onkogennymi typami wirusa – HPV 16 i HPV 18 (dodatkowo przed typem 6 i 11). Początkowo była zalecana w grupie dziewcząt i młodych kobiet, ale trzy lata później zalecenia zostały rozszerzone również na chłopców i mężczyzn.

Szczepionka dwuwalentna została zarejestrowana po raz pierwszy w 2007 roku. Również obejmuje ona dwa najbardziej onkogenne typy wirusa (HPV 16 i HPV 18).

Dziewięciowalentna szczepionka, która chroni nie tylko przed nowotworem ale również przed kłykcinami kończystymi pojawiła się na rynku w 2014 roku.

Zanim szczepionki zostały wprowadzone do użytku dosyć długo trwały prace nad nimi. Zaczęły się one już w latach 90-tych (po tym jak na przełomie lat 70 i 80-tych Harald zur Hausen odkrył związek wirusa HPV z nowotworami).

Programy szczepień ochronnych przeciw HPV – czy to nowy wynalazek?

Pierwszym krajem, który wprowadził powszechny program szczepień przeciw HPV była Australia. To tutaj narodziła się szczepionka przeciw HPV. Prace nad nią trwały od 1991 roku. W 2007 roku rozpoczęto realizację programu szczepień przeciw HPV u dziewczyn, w 2013 roku szczepieniami objęto nim również chłopców. Efekty? Australia najpewniej będzie jednym z pierwszych krajów, które wyeliminują raka szyjki macicy.

Nieco bliżej – w Europie powszechny program szczepień przeciw HPV u dziewczyn jako pierwsza wprowadziła w 2008 roku Wielka Brytania.

Kolejne lata przyniosły kolejne programy szczepień przeciw HPV obejmujące coraz więcej państw w Europie i na świecie. Szczepienia w wielu miejscach prowadzone są dla obu płci. Pamiętajcie, że HPV to nie tylko rak szyjki macicy. To również rak sromu, pochwy, odbytu, prącia czy nosogardła.

Do 2019 roku niemal wszystkie kraje UE/EOG wprowadziły szczepienie przeciwko HPV do krajowych programów powszechnych szczepień. Programy powszechnych szczepień dziewcząt prowadzi 30 z 31 krajów (wszystkie oprócz Polski).

Do maja 2023 według https://www.unicef.org/ 125 krajów prowadziło powszechne szczepienia przeciw HPV.

Po co szczepienia jak są badania przesiewowe?

W badaniach profilaktycznych wyróżniamy te z zakresu profilaktyki pierwotnej (robimy wszystko aby nie zachorować). Tutaj jedyną skuteczną formą profilaktyki są szczepienia przeciw HPV.

Druga opcja to prewencja wtórna, czyli choroba zaczyna się rozwijać, ale jest jeszcze w tak wczesnym stadium że można ją skutecznie leczyć. Tutaj jest miejsce dla badań przesiewowych – czyli znana Wam cytologia, która powoli jest uzupełniana o dodatkowe badania np w kierunku wirusa HPV.

Lepiej mieć raka czy go nie mieć?

Gdyby ktoś nas zapytał – lepiej mieć raka i szybko go leczyć czy nie mieć go wcale to będziemy zgodni. Nie chcemy go mieć wcale. Stąd lepszym wyborem wydaje się szczepienie, ale mimo wszystko powinno być ono zintegrowane z badaniami przesiewowymi. Skuteczność szczepionek wynosi 90% w ochronie przed przetrwałymi zakażeniami HPV, stanami przedrakowymi szyjki macicy, pochwy i sromu oraz kłykcinami u kobiet oraz stanami przedrakowymi prącia, odbytu i kłykcinom u mężczyzn. To dużo, nawet bardzo, ale jednak nie jest to 100%.

Podobnie cytologia – niestety nie wykryje 100% zmian przednowotworowych (jej czułość to ok 70% i zależy od wielu czynników). Co gorsze: z zaproszenia na darmową cytologię wg danych z 2021 roku skorzystało zaledwie 12% zaproszonych. Na szczęście sporo kobiet wykonuje to badanie prywatnie i poprawia statystyki rzeczywiste. Niemniej nie są to poziomy których oczekiwalibyśmy dla dobrej profilaktyki.

Scenariusz idealny nie istn…

Jaki jest zatem scenariusz idealny? Ten na wzór Australii, która w ostatnich latach bardzo zadbała o badania przesiewowe i już od ponad 15 lat szczepi nastolatki. To jest klucz do sukcesu i tego sukcesu życzyłabym nam jako społeczeństwu.

Źródła:

• Human papillomavirus vaccines: WHO position paper (2022 update) The Weekly Epidemiological Record, 2022; 50 (97): 645–672
• Human Papillomavirus Vaccines. Lauri E Markowitz, John T Schiller. The Journal of Infectious Diseases, Volume 224, Issue Supplement_4, 1 October 2021, Pages S367–S378, https://doi.org/10.1093/infdis/jiaa621
• Co wiadomo o populacyjnych efektach szczepień przeciwko HPV? dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski, prof. nadzw., mgr Maryla Turkot, mgr Paulina Wieszczy, mgr Kinga Miłosz, dr hab. n. med. Michał F. Kamiński, prof. nadzw. Szczepionki przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka. Czy mamy już dane na temat populacyjnych efektów szczepień?
• The Past, Present, and Future of HPV: Can Vaccination Help Eliminate Cervical Cancer?
  September 28, 2021 by Calley Jones, PhD; https://www.aacr.org1
• European Centre for Disease Prevention and Control. Guidance on HPV vaccination in EU countries: focus on boys, people living with HIV and 9.valent HPV vaccine introduction, 2020. Stockholm, ECDC, 2020.
• szczepienia.pzh.gov.pl