Temat ciężki, gdyż dotyczy choroby ośrodkowego układu nerwowego. Jak rozpoznać czy dziecko miało napad padaczkowy? Jak się zachować? I co to oznacza?
Co to za choroba?
Padaczka jest chorobą ośrodkowego układu nerwowego. Wynika ona z nieprawidłowego działania komórek nerwowych i charakteryzuje się nagłymi i przemijającymi objawami. Choroba sama w sobie jest bardzo zróżnicowana. Zdarzają się rodzaje napadów łatwe do opanowania, rzadko występujące, ale i takie które układają się w ciężkie do kontrolowania zespoły padaczkowe powodujące głębokie upośledzenie dziecka.
Pręży się, pada i trzęsie?
Nie każdy napad padaczkowy wygląda tak, jak na filmach. W zależności od tego, które komórki mózgowe działają nieprawidłowo to takie będą objawy. Jeśli nieprawidłowo działają komórki odpowiedzialne za ruchy kończyny górnej to widoczne dla rodzica mogą być drgawki w obrębie tej konkretnej kończyny. Jeśli nieprawidłowo działają komórki odpowiedzialne za zmysł wzroku to dziecko może doświadczać dodatkowych wrażeń wzrokowych. Jeśli nieprawidłowo działają komórki nerwowe sterujące mimiką twarzy to napad padaczkowy może polegać na wystąpieniu grymasu twarzy (jej wykrzywienia). Im większego obszaru mózgu dotyczą zaburzenia – tym bardziej wyrażone mogą być objawy i wyglądać też „filmowo” – z utratą przytomności, upadkiem i drgawkami całego ciała.
Przyczyny choroby
- genetyczne (wrodzone predyspozycje)
- nabyte (po przebytym zapaleniu, chorobie naczyniowej, po urazie, w wyniku choroby metabolicznej, niedotlenienie okołoporodowe, hipoglikemia)
- nieznane (kiedy nie udaje się ustalić etiologii choroby – tutaj podaje się nawet 50% przypadków)
Jak często?
W populacji ogólnej częstość występowania padaczki ocenia się na 1%. W populacji dziecięcej istnieje nawet 4% szans jej wystąpienia (choroba, jak widać nie zależy do rzadkości).
Przykłady napadów padaczkowych
- powtarzające się upadki (napady atoniczne – upadek występuje nagle, bez konkretnej przyczyny, np na prostej drodze, nie tylko jak dziecko biegnie czy idzie, ale również w sytuacji gdy się nie rusza – związany jest z napadowym obniżeniem napięcia mięśni)
- „wykrzywienie” ust w grymasie (pojawia się nagle, nie jako wygłupy, może przebiegać ze ślinotokiem)
- napady zgięciowe u niemowląt (dziecko nagle wykonuje ruch jakby chciało usiąść z pozycji leżącej po czym powraca do leżenia ,coś jakby skłon)
- usztywnienie ciała (tak zwane napady toniczne – usztywnienie może dotyczyć całego ciała, albo jakiejś jego części)
- zawieszki (czyli napady nieświadomości – dziecko nagle się wyłącza, patrzy w przestrzeń lub wykonuje jakiś zwrot gałek ocznych, nie ma z nim kontaktu, nie reaguje na „zaczepki” rodzica, zwykle trwa to do 15 sekund, ale są również nietypowe napady nieświadomości)
- napady śmiechu
- napady bezruchu (akinetyczne – dziecko nie jest w stanie wykonać ruchu, zamiera)
- drgawki toniczno-kloniczne (dziecko nagle traci przytomność, upada, pręży się, a następnie całym ciałem wstrząsają drgawki, może takiemu incydentowi towarzyszyć oddanie moczu, stolca, ślinotok)
i wiele wiele innych (epileptolodzy wyróżniają ponad 40 rodzajów napadów).
Cechy napadu padaczkowego
- jak widzicie pojawia się nagle
- starsze dzieci mogą sygnalizować jakieś objawy poprzedzające (np mroczki przed oczami, błyski, jakieś doznania węchowe)
- po napadzie dziecko może być senne, sen ponapadowy może trwać nawet kilka godzin (bez względu na porę dnia)
- schemat powtarza się wielokrotnie (rodzice mówią, że to nowość w zachowaniu dziecka, której nie doświadczali wcześniej i pojawia się w jakimś określonym schemacie, czasami po prowokacji konkretnym czynnikiem)
- zdarza się również że napad padaczkowy za każdym razem wygląda inaczej – czasami jest to zwrot głowy w jedną stronę, innym razem zwrot i wstrząsanie jakąś częścią ciała, wygląd tych napadów może również zmieniać się w miarę upływu lat
- napad może rozpoczynać się drżeniem jednej kończyny i powoli „rozprzestrzeniać się” na resztę ciała – tym samym powodując drgawki całego ciała
Co może padaczkę sprowokować?
U pewnej grupy osób padaczka jest zapisana genetycznie. To nie znaczy, że dziecko rodzi się i bach – demonstruje napad. Istnieją czynniki które powodują, że padaczka się ujawnia. Zaliczamy do nich min:
- infekcje
- podwyższoną temperaturę i gorączkę
- gorącą kąpiel
- stres
- zmęczenie, brak snu
- hipoglikemię
- urazy głowy i choroby ośrodkowego układu nerwowego,
- spożywanie alkoholu (wbrew pozorom dotyczy coraz częściej dzieci)
- padaczki fotogenne (napad występuje w trakcie oglądani telewizji/grania na komputerze/oglądania youtube/udziału w dyskotece itp)
- czytanie książki
- szczepienie
- padaczka audiogenna (napad w trakcie słuchania radia, dzwonków, telefonu, odgłosów syren alarmowych i pojazdów uprzywilejowanych)
- padaczka z zaskoczenia (nagłe bodźce wzrokowe, słuchowe i zmiany ciała)
Dobre wieści padaczkowe
Nie każda, pojawiająca się nagle czynność napadowa to PADACZKA. U dzieci bardzo często występują również tzw niepadaczkowe zaburzenia napadowe (porównaj niżej).
Padaczka nie zawsze wiąże się z upośledzeniem umysłowym dziecka. Większość padaczek to takie, które dobrze reagują na leczenie, rodzice i dzieci „radzą sobie” z napadami, wiedzą jak postępować, a lekarz zapisując odpowiednie leki jest w stanie ograniczyć napady do minimum lub całkowicie je wyciszyć.
Istnieją napady padaczkowe, które pojawiają się raz czy dwa razy w życiu i na tym koniec.
Złe wieści padaczkowe
1/3 padaczek nie reaguje na leczenie farmakologiczne. Dla tych pacjentów niekiedy rozwiązaniem może być zabieg, ale w zależności od rodzaju padaczki nie zawsze jest on możliwy. W takich sytuacjach dużo jest kombinowania z lekami – zmiany dawek, zmiany substancji, wiele badań i ciągła obserwacja dziecka.
Padaczka w niektórych swoich formach może doprowadzić nawet do zgonu dziecka.
Niepadaczkowe zaburzenia napadowe
Jak wspomniałam nie każdy napad to padaczka. Nie oznacza to jednak, że nie należy skonsultować tych napadów z lekarzem. Do grupy niepadaczkowych zaburzeń zaliczymy min:
- wyginanie się dziecka w okresie niemowlęcym w łuk (zwykle objaw refluksu żołądkowo-przełykowego)
- zakrztuszenie z towarzyszącym zsinieniem (w okresie niemowlęcym również może być objawem refluksu)
- pojedyncze, gwałtowne skurcze np kończyn dolnych w trakcie zasypiania (zwykle u dzieci w wieku przedszkolnym)
- napady afektywnego bezdechu (dziecko „się zanosi”, robi blade/sine i pada nieprzytomne na ziemię)
- powtarzające się omdlenia (u dzieci w wieku szkolnym)
Do szpitala
Pierwszy napad drgawek – bez względu na to czy był to napad padaczkowy (i jaki jego rodzaj) czy napad drgawek gorączkowych (klik) JEST WSKAZANIEM do hospitalizacji dziecka.
Chciałabym podkreślić, że napad drgawek może być objawem ciężkiej choroby, która wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, więc u dziecka, które padaczki nie ma rozpoznanej ZAWSZE konieczna jest dokładna diagnostyka (wykluczenie sepsy, zapalenia opon, cukrzycy itp).
Co robić?
- Jeśli to pierwszy napad dziecka – wiem, że jesteście przerażeni. Ciężko jest apelować o zachowanie spokoju. Ale to pierwszy krok w naszym postępowaniu.
- Należy usunąć z otoczenia dziecka przedmioty, o które by mogło się uderzyć.
- Nie wkładamy nic do ust dziecka.
- Nie podajemy żadnych leków doustnie.
- Można ułożyć dziecko na boku – zmniejsza to ryzyko zachłyśnięcia.
- I czekamy. To chyba jeszcze trudniejsze od zachowania spokoju. Musimy po prostu poczekać, aż dziecko przestanie drgać.
- W trakcie tego oczekiwania, kiedy dziecko jest bezpiecznie ułożone możemy nagrać napad telefonem komórkowym (wiem, że to dość brutalne, by w takiej chwili myśleć o nagrywaniu filmików, ale pamiętajcie, że to nie filmik na instagrama, fejsbuka czy youtube’a, ale DLA LEKARZA).
- Nie zostawiaj dziecka samego.
- Jeśli napad się przedłuża – trwa ponad 3 – 5 minut – to nie czekamy na koniec napadu, ale dzwonimy po karetkę. Jeśli dziecko przestało drgać — możemy sami je zawieść do szpitala.
Jeśli dziecko ma rozpoznaną padaczkę, lub napad drgawek (np gorączkowych) pojawił się już kiedyś, to rodzic zwykle jest już dokładnie przeszkolony i poza wymienionymi wyżej czynnościami, wie również jakie leki, w jakiej dawce podać by napad przerwać.
Wasze wątpliwości
Pojawiło się kilka pytań z Waszej strony zbliżonych do tematu.
Pytanie 1: drżenia kończyn czy drżenia główki u niemowląt. Czy to padaczka? U niemowląt często pojawiają się taki drżenia (nie drgawki) związane z niedojrzałością układu nerwowego i ustępują one w miarę jak dziecko rośnie. Od drgawek drżenia różnią się tym, że po przytrzymaniu kończyny czy główki – ustępują, a dziecko zachowuje się normalnie – wodzi za mamą wzrokiem, reaguje na dźwięki itd. W razie wątpliwości warto nagrać i pokazać lekarzowi.
Pytanie 2: Padaczka po szczepieniu? Tak, spotkałam się z takim rozpoznaniem. Może wystąpić. U niemowlęcia zaszczepionego szczepionką skojarzoną wystąpiły drgawki całego ciała (bodajże 3x w ciągu kilku godzin po szczepieniu). Dziecko oczywiście pod kontrolę neurologa, zgłoszono NOP. (porównaj niżej)
Pytanie 3: czy szczepione dziecko ma wyższą szansę na padaczkę niż dziecko niezaszczepione? NIE. [Etiologies for seizures around the time of vaccination; Verbeek N.E. i wsp.; Pediatrics, 2014; 134: 658–666]. Przeprowadzona analiza: 990 z 1,9 mln dzieci szczepionych w latach 1997–2006 drgawki wystąpiły w ciągu 24 h po podaniu szczepionki. Ostatecznie padaczkę rozpoznano u 26 dzieci, 3 z nich wykluczono z kolejnego etapu badania ze względu na brak zgody rodziców. U większości dzieci z tych 23 przebadanych stwierdzono genetyczne podłoże choroby (16 dzieci). U pozostałych etiologii nie ustalono (pamiętajcie, że w 50% przypadków etiologii padaczki nie udaje się ustalić). Inne, duże badanie z dwoma analizami: [Risk of febrile seizures and epilepsy after vaccination with diphtheria, tetanus, acellular pertussis, inactivated poliovirus, and Haemophilus influenzae type b.; Y. Sun i wsp.;JAMA, 2012; 307: 823–831]
Pytanie 4: czy dziecko, które chorowało na krztusiec ma wyższą szanse na padaczkę niż dziecko które choroby nie przechodziło? TAK. [Hospital-Diagnosed Pertussis Infection in Children and Long-term Risk of Epilepsy; Morten Olsen, MD, PhD1; Sandra K. Thygesen, MD1; John R. Østergaard; JAMA. 2015;314(17):1844-1849] – długotrwały kaszel, duszności i bezdech w przebiegu krztuśca powodują zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego – mogą się przyczynić do jego uszkodzenia i wystąpienia napadów padaczkowych.
Pytanie 5: czy dziecko, u którego występowały drgawki gorączkowe ma wyższą szansę na wystąpienie padaczki w przyszłości? NIE. Szansa jest taka sama jak w populacji ogólnej.
Pytanie 6: czy dziecko z rozpoznaną padaczką może być szczepione? Sprawa jest tutaj indywidualna. Wszystko zależy od rodzaju padaczki, stopnia jej kontrolowania i rodzaju szczepionki. Decyzję o szczepieniu lub nie-szczepieniu podejmuje neurolog. W większości przypadków szczepienia są zalecane.
Nie będę poruszała tutaj kwestii diagnostyki padaczki i jej leczenia bo to temat na kolejnych milion słów, chciałam tylko przedstawić ogólny zarys problemu i zapoznać Was z niektórymi rodzajami napadów padaczkowych (które może nie do końca są oczywiste).