• U 30% dzieci i młodzieży z otyłością stwierdza się nadciśnienie tętnicze.
• Ryzyko, że u Twojego dziecka rozwinie się nadciśnienie tętnicze wzrasta jeśli ktoś w rodzinie, zwłaszcza tej najbliższej, choruje na nadciśnienie, choroby nerek albo naczyń nerkowych.
• Przyczyną nadciśnienia tętniczego mogą być też stosowane leki, np. Steroidy, ale również używki po które coraz chętniej sięgają nastolatki, np. kofeina, nikotyna, środki odurzające, dopalacze itp.
• Wzrost częstości występowania nadciśnienia tętniczego u dzieci, ale również wysokiego prawidłowego ciśnienia tętniczego populacji dziecięcej związany jest między innymi z obserwowaną od wielu lat epidemią otyłości.

Kiedy myślisz o nadciśnieniu tętniczym, to pewnie jako jeden z głównych jego objawów przychodzi ci na myśl ból głowy. Poza tym kojarzysz pewnie sposób wykonywania pomiarów, oraz fakt że dobrze by było gdyby ciśnienie nie było wyższe niż 120/80mmHg.

U dzieci jednak sam pomiar ciśnienia wygląda trochę inaczej, bo szczególną uwagę należy zwrócić na wielkość mankietu którego będziemy używać (im mniejsze dziecko tym mniejszy mankiet), a dodatkowo wartości ciśnienia zawsze musimy nanieść na siatki centylowe. Dla dziecka wartość ciśnienia 120/80mmHg może być już dużo za duża.

Mierzymy ciśnienie na prawej kończynie górnej, bo siatki centylowe są dostosowane właśnie do pomiarów na tej kończynie.

Dlaczego?

Skąd to się bierze? Dlaczego niby małe dziecko miałoby mieć nadciśnienie?

Samo nadciśnienie tętnicze podlega pewnej klasyfikacji:

• Pierwotne nadciśnienie tętnicze występuje wtedy kiedy nie znamy jego przyczyny.
• Wtórne (najczęściej występujące w populacji najmłodszych dzieci) spowodowane jest innymi chorobami.
• No i zostaje jeszcze nadciśnienie tętnicze monogenowe, czyli takie uwarunkowane mutacją genu.

Właściwie najważniejsze z tej klasyfikacji jest to, żebyście zapamiętali, że im młodsze dziecko i im wyższe ciśnienie tętnicze tym większa szansa na to, że jest to nadciśnienie wtórne. Czyli takie które spowodowane jest innymi chorobami. To znaczy, że należy ich poszukać. O ile jeszcze o nich nie wiemy.

Czy każde dziecko może chorować na nadciśnienie?

Skoro zadaje takie pytanie to możecie się domyśleć że są pewnie jakieś grupy ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego. Zaliczamy do nich:

• problemy okołoporodowe (wcześniactwo, niska masa urodzeniowa, intensywna terapia noworodka)
• wady wrodzone serca (przede wszystkim – koarktacja aorty)
• nawracające zakażenia układu moczowego, ale również choroby nerek
• nowotwory, leki stosowane u dziecka, a mogące wpływać na wartości ciśnienia
• transplantacja narządów i przeszczepienie szpiku
• niektóre dodatkowe schorzenia np stwardnienie guzowate czy neurofibromatoza
• wzrost ciśnienia śródczaszkowego

U dzieci starszych (po 3 roku życia) do tych czynników ryzyka dochodzą jeszcze:

• nadwaga i otyłość
• choroby nerek i naczyń nerkowych u dziecka
• nadciśnienie tętnicze w wywiadzie rodzinnym
• leki i używki

Dzieci z grupy ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego będą pod naszą czujną obserwacją.

Objawy nadciśnienia tętniczego

Wspomniane bóle głowy to rzeczywiście jeden z objawów nadciśnienia tętniczego. Ponadto mogą się pojawić krwawienia z nosa, trudności w koncentracji, zawroty głowy, męczliwość, duszność, ale i drgawki, zaburzenia widzenia czy utrata przytomności.

Od objawów do rozpoznania? Niekoniecznie

Samo nadciśnienie tętnicze nie zawsze musi dawać u dziecka jakiekolwiek objawy (i najczęściej ich nie daje), a nawet jeżeli takie objawy dawać będzie to nie zawsze dziecko też jest w stanie je zasygnalizować.

Dlatego też pojawiły się takie zalecenia aby przesiewowo mierzyć ciśnienie tętnicze w gabinecie lekarskim w trakcie wizyty bilansowej lub innej wizyty u wszystkich dzieci powyżej trzeciego roku życia przynajmniej jeden raz do roku.

Dodatkowo u tych dzieci które są w grupie ryzyka rozwoju nadciśnienia powinniśmy zacząć to ciśnienie kontrolować już wcześniej. Grupy ryzyka wymieniłam powyżej.

Kiedy rozpoznajemy nadciśnienie tętnicze u dziecka?

Ha!

Na to pytanie Wam odpowiem czysto teoretycznie, bo nie ma jednej wartości, która pozwala to nadciśnienie rozpoznać. Wspomniałam wam o siatkach centylowych. Posiadamy takie siatki przeznaczone do określenia wartości ciśnienia u dziecka w konkretnym wieku i wzroście. Dla ułatwienia dostępne są również kalkulatory, które pozwalają zaoszczędzić trochę czasu i podają od razu wartości w centylach.

Ciśnienie tętnicze uznawane jest za prawidłowe kiedy jego wartość u dziecka jest poniżej 90. centyla. Powyżej tej wartości zapala nam się lampka.

Dziecko z wartościami BP między 90.–95. centylem wymaga ponownych pomiarów w ciągu kolejnych miesięcy. Jeśli potwierdzą się pomiary to rozpoznajemy tzw ciśnienie tętnicze wysokie prawidłowe (stan przednadciśnieniowy).

Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się u dziecka, u którego wartość ciśnienia tętniczego wynosi ≥ 95. centyla dla wieku, płci i centyla wzrostu, uzyskanego z pomiarów wyko­nanych podczas 3 niezależnych wizyt.

Oczywiście nie jest to wszystko takie proste jednakowe dla wszystkich pacjentów, bo niekiedy trzeba wykluczyć np. nadciśnienie białego fartucha. Osobną grupę stanowią dzieci z nadciśnieniem tętniczem u których wystepują objawy tego podwyższonego ciśnienia. Wyróżniamy nadciśnieniowe stany pilne i stany nagłe, ale generalnie takie dziecko jest w stanie zagrożenia życia i powinno jak najszybciej trafić do szpitala i mieć wdrożono leczenie farmakologiczne.

Rozpoznanie i co dalej?

Mamy trzykrotny pomiar ciśnienia tętniczego u dziecka. Wszystko wskazuje na to, że jednak rozpoznany nadciśnienie tętnicze. I co teraz? Wystarczy włączyć leczenie?

Tak jak wspomniałam wcześniej im młodsze dziecko tym większa szansa na to że ciśnienie nadciśnienie wywołane jest jakąś inną chorobą. U dzieci zdecydowanie częściej niż u dorosłych występuje nadciśnienie wtórne. W przypadku tego rodzaju nadciśnienia również części obserwujemy objawy kliniczne u dziecka. Jednak ich brak nie wyklucza nadciśnienia wtórnego, ani współistniejące choroby. Dlatego to co powinniśmy zrobić, to poszukać ewentualnej przyczyny występującego podwyższonego ciśnienia tętniczego.

W zależności od wieku u dziecka wystąpić mogą różne przyczyny wtórnego nadciśnienia tętniczego. Poszukujemy chorób Nerek, chorób naczyń, chorób serca. Im dziecko starsze tym większa szansa na nadciśnienie pierwotne, czyli takie, które najczęściej występuje u osób dorosłych.

Poszukiwania na etapie diagnostyki

Chcąc zidentyfikować ewentualne dodatkowe przyczyny podwyższonego ciśnienia tętniczego zbieramy Dokładny wywiad, dokładnie badamy dziecko fizykalnie, zlecamy dodatkowe badania laboratoryjne i obrazowe (USG jamy brzusznej, ECHO serca).

W naszym takim pediatrycznym badaniu fizykalnym bardzo ważne jest też to aby dokładnie dziecko wymierzyć. Masa ciała, wzrost, obwód talii, to wszystko ma znaczenie dla rozpoznania nadciśnienia tętniczego. Zawsze nanosimy pomiary na siatki centylowi.

Nawet jeżeli dziecko nie łapie się na definicję nadciśnienia tętniczego, a pomiary ciśnienia plasuje się między 90. a 95. centylu to również dziecko powinniśmy regularnie monitorować. Zwłaszcza jeśli ma choroby współistniejące (otyłość, cukrzyca itp). Oznaczamy stężenie glukozy, lipidów, badamy dno oka itp.

Leki to nie wszystko

Jeżeli już to nadciśnienie rozpoznamy (bez względu na jego stopień czy objawy), albo stwierdzimy wysokie prawidłowe ciśnienie, to to co powinniśmy zrobić w pierwszej kolejności to wprowadzić tzw. leczenie niefarmakologiczne. Na czym ono polega?

Zmieniamy styl życia naszego pacjenta.

• zwracamy uwagę na konieczność redukcji masy ciała u dzieci z nadwagą i otyłością. W ten proces powinno być zaangażowana cała rodzina. Redukcja BMI o około 10% skutkuje obniżeniem wartości ciśnienia nawet o 12mmHg! Zaleca się redukcję BMI do wartości poniżej 85. centyla, a jeśli dziecko było mocno otyłe, to trzeba redukować masę ciała stopniowo (1-2 kg/miesiąc)
• ograniczamy siedzący tryb życia i zwiększamy stopniowo aktywność fizyczna (wypływa to pozytywnie nie tylko na obniżenie masy ciała, ciśnienia tętniczego, ale też na zmniejszenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych)
• zmieniamy dietę – na zdrową, zbilansowaną, z ograniczenim soli (aktualne rekomendacje dotyczące dobowego przyjmowania sodu to: <1,2g/dzień u dzieci 4-8-letnich i <1,5g/dzień u starszych), z dużą ilością warzywa, a mniejszą tłuszczu – zwłaszcza odzwierzęcego.
• zwłaszcza u nastolatków warto zweryfikować ewentualne używki: kawa, nikotyna, dopalacze – eliminujemy je z życia dziecka.
• w niektórych sytuacjach może być również konieczna konsultacja z laryngologiem – zwłaszcza jeśli dziecko prezentuje objawy bezdechu obturacyjnego

Leki

Nie będę dokładnie omawiać leczenia farmakologicznego nadciśnienia tętniczego u dzieci, a to z tego względu, że terapia powinna być indywidualna. Uzależniamy wybór leku od tego w jakim dziecko jest stanie, czy jest to nadciśnienie pierwotne czy wtórne i dopasowujemy zarówno ilość leków jak i ich dawkowanie do tych wszystkich czynników.

W trakcie terapii oczywiście nadal pamiętamy o zdrowych nawyk ach, zdrowym stylu życia, a jednocześnie monitorujemy cały czas pacjenta, jego ciśnienie tętnicze, oraz ewentualne objawy z innych narządów.

źródła:

Aleksandra Żurowska i wsp. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z podwyższonym ciśnieniem tętniczym